Τα
προαιρετικά εκπαιδευτικά προγράμματα είναι
καινοτόμες
δράσεις που προσφέρουν μια διαφορετική προσέγγιση της γνώσης .Συνοδεύονται με
νέες εναλλακτικές διδακτικές μεθόδους και φιλοσοφία και προάγουν το γενικό
σκοπό της εκπαίδευσης (Ν.1566 ) που κινείται στο σχήμα:
Γνώσεις-
Δεξιότητες- Στάσεις- Αξίες- Συμπεριφορές
Είναι
προαιρετικά και εξασφαλίζουν χρόνο στο ωρολόγιο πρόγραμμα (το 1/5) μέσω της
Ευέλικτης Ζώνης που λειτουργεί ως «ομπρέλα» , «φίλτρο» για την εφαρμογή τους.
Είναι
προγράμματα που δεν υπαγορεύονται από το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα, αλλά
έχουν ως αφετηρία τους την πρωτοβουλία και την ευαισθησία κάποιων
εκπαιδευτικών που αγωνίζονται καθημερινά να αλλάξουν το σχολείο «από μέσα»
(Μπαγάκης,2000).
Υπάρχουν
προαιρετικά θεσμοθετημένα ή μη προγράμματα.
Στα
προαιρετικά θεσμοθετημένα προγράμματα ανήκουν η Ευέλικτη Ζώνη, η
Περιβαλλοντική εκπαίδευση, η Αγωγή υγείας, τα πολιτιστικά προγράμματα, η
Αγωγή του καταναλωτή, η Κυκλοφοριακή αγωγή, τα ευρωπαϊκά προγράμματα (Socrates- Comenius)
Στόχοι των καινοτόμων προαιρετικών προγραμμάτων
· Βασικός στόχος ,σύμφωνα με την επίσημη πολιτεία , είναι η «αλλαγή
στάσης και συμπεριφοράς των μαθητών, η ενίσχυση της υπευθυνότητας, της
αυτοπεποίθησης, της προσωπικότητας και της ικανότητας του μαθητή για την
υιοθέτηση θετικών τρόπων και στάσεων ζωής». Στους στόχους που αφορούν άμεσα
τους μαθητές μπορούμε να προσθέσουμε την ανάπτυξη δεξιοτήτων, την
κοινωνικοποίηση και δραστηριοποίησή τους με την ανάληψη πρωτοβουλίας ώστε να
οδηγηθούν στην αυτοπραγμάτωση και την παραγωγή γνώσης .
· Ανανεώνουν
και εκσυγχρονίζουν τη διδακτική διαδικασία με την εισαγωγή νέων στρατηγικών,
μεθόδων, υλικών.
· Προωθούν
ένα σχολείο- δίκτυο ανάπτυξης σχέσεων και επικοινωνίας μεταξύ μαθητών,
εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων, γονέων, τοπικής κοινωνίας, φορέων και
άλλων σχολείων της χώρας ή και άλλων χωρών (π.χ. Comenius).
· Περιορίζουν
την ομοιογένεια και το συγκεντρωτικό χαρακτήρα της ελληνικής εκπαίδευσης και
διευρύνουν την αυτονομία και την αποκέντρωση της σχολικής μονάδας (Σολομών
Ι., 1999)
Κοινά χαρακτηριστικά των προαιρετικών προγραμμάτων
· Προωθούν
νέες εναλλακτικές μαθητοκεντρικές διδακτικές μεθόδους κατά την εφαρμογή τους
· Αποσκοπούν
στην ενιαία διαθεματική και διεπιστημονική προσέγγιση της γνώσης. Συνδέουν
όλα τα διακριτά μαθήματα του Αναλυτικού προγράμματος με οριζόντιους στόχους
και περιεχόμενο διδασκαλίας ενιαίο και αδιαίρετο , όπως τον «ενιαίο και
αδιαίρετο κόσμο του παιδιού» (Μοκκίνης, 1961)
· Βοηθούν
στην αντιμετώπιση προβλημάτων της καθημερινότητας, τοπικών θεμάτων, επίκαιρων
θεμάτων. Με αυτόν τον τρόπο επιχειρούν ένα άνοιγμα του σχολείου στην
κοινωνία.
· Προάγουν σε
μεγάλο βαθμό τη βιωματική- εμπειρική μάθηση (learning by doing) με προσομοιώσεις, παιχνίδια ρόλων, αφηγηματικές
ανασυνθέσεις, χρήση εποπτικών μέσων, επισκέψεις, κατασκευές κ.ά. Η τάξη
μετατρέπεται σε βιωματικό εργαστήρι όπου οι μαθητές εμπλέκονται άμεσα στο
θέμα που μελετούν, απελευθερώνοντας τη δημιουργικότητά τους ,διότι, όπως λέει
ο Dewey , «μόνο ό,τι δέχεσαι με τη ψυχή σου, αυτό μόνο μαθαίνεις και αυτό
ενσωματώνεις στη ζωή σου και το χαρακτήρα σου».
· Επιδρούν
καθοριστικά στην αλλαγή της ατμόσφαιρας της τάξης και του σχολείου, στην
αλλαγή του ρόλου του δασκάλου και του μαθητή.
Το σχολικό περιβάλλον
Με την αυτονομία που του εξασφαλίζουν τα καινοτόμα
προγράμματα,
αποπνέει
ατμόσφαιρα δημοκρατίας, ελευθερίας, συνεργασίας. Εξασφαλίζει συνθήκες που
επιτρέπουν στο μαθητή να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή του, να αναπτύξει
ολόπλευρα την προσωπικότητά του, να διαμορφώσει θετική στάση γενικά για τη
ζωή, τη συνεργασία, την αποδοχή της ετερότητας, χωρίς θρησκευτικές και
πολιτισμικές προκαταλήψεις και στερεότυπα. Δίνει έμφαση στη συλλογική
εργασία, αλληλεγγύη, βιωματικότητα. Προωθεί τη δια βίου εκπαίδευση, την
ανανέωση γνώσεων και δεξιοτήτων.
Η σχολική
αίθουσα αναδιοργανώνεται με «γωνιές», πάγκους εργασίας, καρέκλες σε κύκλο
κ.λ.π . Η σχολική αυλή, η αίθουσα εκδηλώσεων, μπορούν εύκολα να μετατραπούν
σε χώρους εκτέλεσης των προγραμμάτων.
Ο δάσκαλος
Είναι
βοηθός, συνδιερευνητής, καθοδηγητής. Επιτρέπει ελευθερίες στους μαθητές,
καλλιεργεί την αντιληπτική τους εγρήγορση, ενισχύει την ικανότητά τους να
ερευνούν, να συλλέγουν πληροφορίες, να λύνουν προβλήματα, να παίρνουν
αποφάσεις, να στοχάζονται κριτικά, να συνεργάζονται, να δημιουργούν.
Αφουγκράζεται τον παλμό της ομάδας και «μοιράζεται με το μαθητή το
επικοινωνιακό παιχνίδι της μάθησης»(Ναυρίδης, 1997). «Είναι αναστοχαστικός
δάσκαλος, έτοιμος να ερευνήσει, να δοκιμάσει, να δοκιμαστεί σε νέες ιδέες,
αντιλήψεις, πρακτικές» (Δελούση Μ., Επιθεώρηση εκπαιδευτικών θεμάτων).
Βοηθά τους
μαθητές να συνειδητοποιήσουν την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της
σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας. Βοηθά στην ανάπτυξη της δυναμικής της
ομάδας.
Επιτέλους,
επαναπροσδιορίζεται ο ρόλος του δασκάλου και λαμβάνονται υπόψη και οι δικές
του ανάγκες για έκφραση, δημιουργία, επικοινωνία, αλλαγή, δίνοντας νέα ώθηση
στην εργασία του και τη συνεργασία του με μαθητές, συναδέρφους, γονείς.
Ο μαθητής
Αποκτά υπευθυνότητα, αυτόνομη δράση, ανοιχτό μυαλό, γνώσεις, κρίση.
Μαθαίνει μέσα από δικό του προβληματισμό και αντιμετωπίζει προβλήματα με
επιτυχία.
Δίνονται ίσες
ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από φύλο, καταγωγή, σχολική
επίδοση. Ακόμα και οι πιο αδύναμοι γίνονται αποδεκτοί από την ομάδα. ως
ισότιμα μέλη της.
Δεξιότητες που πρέπει να κατέχει ο μαθητής:
· Να ανακαλεί
προϋπάρχουσες γνώσεις και πληροφορίες και να τις συσχετίζει με νέες.
· Να
διατυπώνει ερωτήσεις που προωθούν την έρευνα
· Να
αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και δράση. Να οργανώνει την εργασία του, να θέτει
στόχους, να καθορίζει δραστηριότητες,, διαδικασίες και μέσα υλοποίησης των
στόχων, να θέτει κριτήρια αξιολόγησης και να αυτό- αξιολογείται.
· Να
παρατηρεί και να περιγράφει φαινόμενα και καταστάσεις, να ερευνά, να πειραματίζεται.
· Να συλλέγει
πληροφορίες, να τις καταγράφει και να τις αξιοποιεί κριτικά, κάνοντας
συγκρίσεις, συσχετίσεις και αντιπαραβολές με πληροφορίες από άλλες πηγές.
Αυτό μπορεί να γίνει με τη μελέτη πηγών, πραγματοποίηση επισκέψεων,
συνεντεύξεων, ερωτηματολογίων κ.ά. Να παρουσιάζει τα αποτελέσματα γραπτά και
προφορικά.
· Να
χρησιμοποιεί βιβλιοθήκη, να εντοπίζει βιβλία, να αξιοποιεί τους θεματικούς
καταλόγους, τα περιεχόμενα, τα παραρτήματα, τη βιβλιογραφία, το ευρετήριο, το
γλωσσάρι. Να χρησιμοποιεί λεξικό.
· Να
οργανώνει τα δεδομένα κατασκευάζοντας διαγράμματα, πίνακες, γραφικές
παραστάσεις (αυτορύθμιση)
· Να
διατυπώνει υποθέσεις, προβλέψεις, αρχές, κρίσεις, γενικεύσεις και
διεπιστημονικές μακρο-γενικεύσεις.
· Να κατέχει
μεταγνωστικές δεξιότητες
· Να
επικοινωνεί ουσιαστικά αναπτύσσοντας επιχειρήματα με διάλογο και
αντιπαράθεση.
· Να
συνεργάζεται με άλλα άτομα στο πλαίσιο της ομάδας.
· Να έχει
θετική στάση απέναντι στην τέχνη και τη δημιουργία της διότι μέσω της τέχνης
μπορεί να «αποκατασταθεί η επαφή ανάμεσα στην αίσθηση, την ευαισθησία, τη
φαντασία και τις νοητικές ικανότητες» (Righi,1982,
αναφοράαπό Σωτηροπούλου, Επιστ.Βήμα,2004)
· Να είναι
ικανός να εφαρμόζει τη νέα γνώση στην καθημερινή του ζωή.
Διδακτικές μέθοδοι υλοποίησης προαιρετικών προγραμμάτων
Έχοντας
ως βασική αρχή ότι «οι μαθητές δε μαθαίνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο» και
πρέπει να είναι «παραγωγοί» και όχι «καταναλωτές» της γνώσης, τα καινοτόμα
προγράμματα υλοποιούνται με ποικίλες εναλλακτικές διδακτικές μεθόδους και
στρατηγικές. Οι πιο συχνόχρηστες είναι : τα σχέδια εργασίας, η εργασία σε
ομάδες, η βιωματική προσέγγιση με αξιοποίηση της εμπειρίας των μαθητών, η
διαθεματική και διεπιστημονική προσέγγιση, η επιτόπια έρευνα,το πείραμα, η
λογοτεχνική έκφραση, η μουσικο-κινητική απόδοση,οι επισκέψεις, οι κατασκευές,
το θεατρικό παιχνίδι, η μάθηση με χρήση των νέων τεχνολογιών κ.ά.
Αναγκαιότητα καινοτόμων προγραμμάτων
Οι
σύγχρονοι ερευνητές (Ανδρέου,2002, Μπαγάκης, 2000, Σολομών, 2000)
επισημαίνουν την αναγκαιότητα συμμετοχής σε προαιρετικά προγράμματα. Είναι
πλέον κοινή αποδοχή ότι ο παραδοσιακός ρόλος του σχολείου αποδυναμώθηκε και
οι γενικοί σκοποί της εκπαίδευσης διαφοροποιήθηκαν. Οι σύγχρονες αντιλήψεις
για πολυπλοκότητα της νοημοσύνης (Gardner,1993),
αξιοποίηση της εμπειρίας,, αποτελεσματικότητα της εργασίας σε ομάδες,
ενιαιοποίηση της γνώσης, διαθεματικότητα , διεπιστημονικότητα κ.λ.π.
δημιούργησαν την ανάγκη για ανοιχτές διδακτικές διαδικασίες.
Η
σημερινή κοινωνική πραγματικότητα ( ανομοιογένεια της σχολικής τάξης,
ραγδαίες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, παγκοσμιοποίηση,
πολιτισμική διεθνοποίηση, περιβαλλοντικά ζητήματα κ.ά.) απαιτεί νέες
μορφωτικές και κοινωνικές ανάγκες.
Συνειδητοποιήθηκε
από όλους ότι το σύγχρονο σχολείο θα είναι αποτελεσματικό μόνο εφόσον
προετοιμάσει αυριανούς πολίτες που θα συμμετέχουν δημιουργικά και κριτικά στα
κοινωνικά δρώμενα. Πρέπει να παρέχει ποιότητα ανθρωπιστικής παιδείας με
περιβάλλον που δεν τυποποιεί τη συμπεριφορά του μαθητή και δεν περιορίζει τον
αυθορμητισμό και τη φαντασία του. Να παρέχει ίσες ευκαιρίες ώστε να
περιοριστεί το φαινόμενο της σχολικής αποτυχίας και του κοινωνικού
αποκλεισμού. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή της
τάξης , οι μαθητές να αποδέχονται την ετερότητα και την κουλτούρα του άλλου
(διαπολιτισμική αγωγή) και να αξιοποιείται το πολυπολιτισμικό δυναμικό της
τάξης.
Συμπερασματικά, τα προαιρετικά προγράμματα δεν είναι πολυτέλεια
αλλά σημαντική ανάγκη και θα έπρεπε να τύχουν πιο υπεύθυνης
αντιμετώπισης από το επίσημο κράτος. Είναι μια όαση μέσα στο σημερινό σχολείο
και αυτό φαίνεται από τον ενθουσιασμό στα μάτια των παιδιών.
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου